Utworzenie Izby Regionalnej i jej rola w edukacji regionalnej.

Izba Regionalna została oficjalnie otwarta 11 września 1980 roku w czasie obchodów Dni Czechowic - Dziedzic. Jej powstanie poprzedziły jednak wieloletnie wysiłki, najpierw członków Koła Historycznego, później członków Koła Przyjaciół Czechowic - Dziedzic, zmierzające do powstania miejskiego muzeum. Tą grupę ludzi łączyła szczególnego rodzaju aktywność połączona ideą ochrony zabytków, badania przeszłości, popularyzacji wiedzy o regionie – „małej, bliskiej sercu Ojczyźnie”. To między innymi ich dotyczą słowa prof. Jana Szczepańskiego: „Korzeniami wrośliśmy w tę ziemię, korzeniami tradycji i kultury, umiłowania jej historii, jej pięknych krajobrazów, bogactwa folkloru - pieśni, legend, obrzędu i obyczaju. A przede wszystkim kultem dla języka polskiego i polskiej książki”. Odkrywanie, poznanie przeszłości było pierwszym krokiem do zorganizowania miejskiego muzeum.

16 marca 1970 roku komisja historyczna Frontu Jedności Narodu pod przewodnictwem Stanisława Niemczyka (działacz Koła Przyjaciół Czechowic-Dziedzic) podjęła uchwałę o utworzeniu miejskiego muzeum w odbudowywanym Domu Robotniczym. Muzeum miało otrzymać całe drugie piętro w odbudowanym gmachu. Wykonaniem uchwały kierował Stanisław Niemczyk. Rozpoczęto wówczas wielką akcję gromadzenia pamiątek  historycznych. Wykorzystano alert Związku Harcerstwa Polskiego, który rzucił hasło zbierania przez młodzież pamiątek z przeszłości. Zbiórkę prowadziły wszystkie drużyny harcerskie w mieście. Szczególnie dużo eksponatów zebrały drużyny harcerskie działające w Liceum Ogólnokształcącym im. M. Skłodowskiej - Curie, w Technikum Hutniczym i w Szkole Podstawowej nr 2 w Czechowicach - Dziedzicach. Całość zbiorów oddano pod opiekę Stanisława Niemczyka. Przez kilka kolejnych lat Stanisław Niemczyk gromadził pamiątki poświęcając temu cały swój wolny czas po pracy zawodowej. Zebrał ich około trzy tysiące. Poważnym sukcesem było pozyskanie zbiorów dokumentów, druków i książek znanych regionalistów takich jak: Leopold Piesko, Emil Jurczyk, Emil Kieloch. Zaczęły napływać pamiątki od prywatnych ofiarodawców. Zbiory te, w latach 1976-1977, stały się podstawą zorganizowania kilku ciekawych wystaw. Później pozostały w rozproszeniu, Źle zabezpieczone.

Od 1975 roku dyrektor Szkoły Podstawowej nr 1 w Czechowicach – Dziedzicach Władysław Pająk, przy pomocy młodzieży szkolnej, rozpoczął zbieranie eksponatów etnograficznych, starych narzędzi, dokumentów z myślą o utworzeniu szkolnej Izby Regionalnej. W tym przedsięwzięciu wspomagał go znany regionalista Antoni Moś. Zachęcona do poszukiwań młodzież – penetrowała strychy, piwnice, komórki, szopy i inne pomieszczenia. Niestety i tym razem bogate efekty pracy zbieraczy trafiły na strych. Plany umieszczenia zbiorów w odbudowanym Domu Robotniczym stały się nierealne. Przeznaczone na muzeum pomieszczenia, po przeprowadzonej w 1975 roku reformie administracyjnej, zajął Komitet Miejski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W tej sytuacji powstał projekt umieszczenia zbiorów w starym Zamku Wilczków. Niestety, mogło to nastąpić dopiero za kilka lat, ponieważ trwały tam prace wykopaliskowe (15 lipca 1976 - 27 sierpnia 1977) prowadzone przez studentów Wydziału Budownictwa Politechniki Śląskiej w Gliwicach pod kierunkiem archeologa Jacka Pierzaka przy współpracy Jacka Winnickiego i Jacka Owczarka. Ekspertyza inżyniera Schindlera z Warszawy wykazała, że zamek nadaje się do renowacji, ale planowane prace miały trwać dłuższy czas. Tymczasem zbiory wymagały natychmiastowego zabezpieczenia. Sytuację uratował dyrektor Szkoły Podstawowej nr 1 Władysław Pająk. Na grudniowej sesji rady narodowej w 1978 roku doszło do rozmowy między Władysławem Pająkiem, inspektorem oświaty Zbigniewem Zborkiem i Franciszkiem Kominkiem - przewodniczącym Komitetu Osiedlowego nr 7 działającego na obszarze najstarszej części miasta. To wtedy pojawiła się myśl ,aby przeznaczyć jedną  salę w budynku starej szkoły na Izbę Regionalną. Miały tam się znaleźć zbiory zebrane przez uczniów Szkoły Podstawowej nr 1 oraz zbiory pozostające pod opieką Stanisława Niemczyka, a przechowywane w Liceum Ogólnokształcącym i w Domu Kultury Walcowni „Dziedzice”. W lokalnym środowisku myśl stworzenia placówki, która miała chronić pamiątki przeszłości była akceptowana. W połowie 1978 roku Komitet Osiedlowy nr 7 zorganizował zebranie mieszkańców w siedzibie „Klubu Rolnika” w Agronomówce. Wystąpił na nim Antoni Moś i przedstawił zebranym temat „Historia Czechowic – prawda i legenda”. Opowiadane przez Antoniego Mosia fakty z przeszłości Czechowic - Dziedzic wzbudziły duże zainteresowanie zabranych. Dlatego, gdy 29 grudnia 1978 roku na podobnym zebraniu dyrektor szkoły Władysław Pająk przedstawił pomysł stworzenia w szkole Izby Regionalnej, został on natychmiast zaaprobowany. Wielu zebranych zgłosiło chęć uczestniczenia w pracach przy tworzeniu placówki. Byli to: Władysław Pająk, Antoni Moś, Alojzy Kominek, Antoni Szczotka, Jan Berger, Bolesław Chrobak, Franciszek Kominek. Później przy porządkowaniu i katalogowaniu zbiorów pracowała Barbara Pająk i Janina Walenta. Miejscowe Koło Gospodyń Wiejskich i Kółko Rolnicze również wyraziło chęć pomocy. W ten oto sposób zaczęła się wielomiesięczna praca przy tworzeniu Izby Regionalnej. O inicjatywie utworzenia Izby Regionalnej organizatorzy powiadomili Radę Narodową i Urząd Miasta i Gminy w Czechowicach - Dziedzicach. Dyrektor szkoły Władysław Pająk na potrzeby Izby Regionalnej przeznaczył duże pomieszczenie na I piętrze w budynku starej szkoły. Mieściła się tam kiedyś kuchnia szkolna. Salę trzeba było wyremontować i wymalować, do czego przystąpiono od razu. 31 stycznia 1979 roku zorganizowano kolejną zbiórkę eksponatów dla przyszłej Izby Regionalnej. Stanisław Niemczyk z wielką radością przyjął fakt tworzenia Izby Regionalnej i wyraził zgodę na przeniesienie do niej zbiorów znajdujących się w Liceum Ogólnokształcącym i w Domu Kultury Walcowni „Dziedzice”. 8 lutego 1979 roku organizatorzy zwrócili się do Bernadety Turno, dyrektor Muzeum Okręgowego w Bielsku - Białej o pomoc merytoryczną i instruktażową. W imieniu Muzeum zgodę na tę formę pomocy przekazał Stanisław Then. 19 lutego 1979 roku Władysław Pająk i Antoni Moś udali się do I sekretarza Miejsko - Gminnego Komitetu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Zenona Wieji w celu uzyskania zgody na utworzenie Izby Regionalnej. Zgodę taką otrzymali, a także zapewnienie, że wszystkie eksponaty znajdujące się w Liceum Ogólnokształcącym i w Domu Kultury Walcowni „Dziedzice” do tworzonej Izby zostaną przekazane. Rozpoczęto kompletowanie niezbędnego wyposażenia dla Izby. Antoni Moś i Franciszek Kominek udali się do Dyrekcji Fabryki Samochodów Małolitrażowych Zakład nr 8 w Czechowicach - Dziedzicach z prośbą o wykonanie gablot i regałów. Dyrekcja zakładu w osobach Edwarda Szołdry i Eugeniusza Danelczyka zapewniła, że po dostarczeniu odpowiedniego pisma oraz niezbędnych rysunków regały i gabloty zostaną wykonane. Rysunki wykonał Jan Berger. Dyrektorzy innych zakładów również nie odmówili pomocy. Dyrektor Ośrodka Badawczo - Rozwojowego Sprzętu Elektrotechnicznego „ELGOS” Stanisław Biernat zgodził się na udostępnienie samochodu firmy do przewozu eksponatów. Po rozmowach z dyrektorem Południowych Zakładów Przemysłu Elektrotechnicznego „POLAM - KONTAKT” Eugeniuszem Wójcikiewiczem, zakład przekazał na wyposażenie Izby podstawy pod eksponaty i dwa żyrandole 10 - ramienne do oświetlenia sali. Walcownia Metali „Dziedzice” przekazała szafy na eksponaty. Dużą zabytkową szafę przekazało do Izby miejscowe Koło Gospodyń Wiejskich. W tym okresie organizatorom Izby dużą pomocą służyła Barbara Fiołek, kierowniczka Wydziału Kultury i Sportu Urzędu Miasta i Gminy.

26 kwietnia 1979 roku przewieziono do Izby Regionalnej eksponaty przechowywane w Liceum Ogólnokształcącym i w Domu Kultury Walcowni „Dziedzice”. W tej operacji brał udział Antoni Moś, Jan Berger, Franciszek Kominek. Przy przekazywaniu eksponatów obecny był Stanisław Niemczyk. Był on już wtedy osobą bardzo słabo widzącą, dlatego pytał o wygląd każdej rzeczy wyciąganej z szaf i pakowanej. Doskonale pamiętał co to jest i czemu to służyło. I to właśnie on stwierdził z wielką przykrością, że wiele pamiątek zniknęło. Przewiezione rzeczy złożono na podłodze w sali przeznaczonej na Izbę. Część dokumentów znajdowała się w pudłach, większość z nich była jednak spakowana w paczki owinięte sznurkiem. Eksponaty etnograficzne i techniczne były złożone razem z dokumentami. 9 sierpnia 1979 roku Stanisław Then z Muzeum Okręgowego w Bielsku - Białej na miejscu przeprowadził pierwszy instruktaż opracowania zbiorów. W instruktażu uczestniczył Antoni Moś i Barbara Pająk, nauczycielka historii w Szkole Podstawowej nr 3 w Czechowicach - Dziedzicach. Rozpoczęli oni wielomiesięczną wręcz mrówczą pracę polegającą na skatalogowaniu, opisaniu i zabezpieczeniu każdego eksponatu. We wrześniu do pracy tej włączyła się Janina Walenta, emerytowana dyrektorka Liceum Ogólnokształcącego im. M. Skłodowskiej - Curie. Duża ilość przywiezionych eksponatów spowodowała, że trzeba było pomyśleć o dodatkowych pomieszczeniach, gdzie można by było zmagazynować tę ich część na razie nie przeznaczoną do ekspozycji. Dyrektor szkoły Władysław Pająk zgodził się, aby do tego celu wykorzystać część dużej szatni mieszczącej się na I piętrze w budynku starej szkoły. Popołudniami i wieczorami Władysław Pająk, Antoni Szczotka, Jan Berger, Bolesław Chrobak, Franciszek Kominek wykonali ścianę działową, odgradzając część szatni, uzyskując potrzebny magazyn. Do wykonania ściany działowej wykorzystali materiały, które pozostały po rozbiórce sceny w jednej z sal szkolnych. Dodatkowo, w magazynie zbudowali regały sięgające pod sam sufit, aby można było umieścić na nich eksponaty. Duże eksponaty nie przeznaczone do ekspozycji umieszczono na strychu szkoły. Ta część strychu została ogrodzona siatką. 14 listopada 1979 roku Izbę odwiedził wojewódzki konserwator zabytków
mgr Kudła, który nie ukrywał zdziwienia, że dzięki pracy społecznej, w tak krótkim czasie, tak dużo udało się osiągnąć. Od stycznia do lipca 1980 roku udało się dokonać ostatecznej inwentaryzacji zbiorów. W tym czasie stale korzystano z fachowej opieki Stanisława Thena, pracownika Muzeum Okręgowego w Bielsku - Białej. 21 sierpnia 1980 roku oględzin zbiorów dokonała ekipa Muzeum Śląskiego z Bytomia w składzie: Helena Malinowska - Łazarczyk, Alicja Baraniak, Izabela Wójcik. 2 września 1980 roku przedstawiciele Muzeum Śląskiego na podstawie protokołu zdawczo - odbiorczego przekazali do Izby na czas do 20 lutego 1981 roku 2 gabloty z 14 eksponatami archeologicznymi pochodzącymi z czechowickiego Starego Zamku. Równocześnie dokonano weryfikacji i oceny niektórych przedmiotów ze zbiorów Izby. Należy podkreślić ogromną życzliwość pracowników bytomskiego muzeum. 9 września 1980 roku pracownicy Muzeum Okręgowego w Bielsku - Białej: Stanisław Then, Jacek Konior, Kazimierz Kąska - kierownik działu etnografii, pomogli przygotować Izbę do otwarcia. Minęło ponad półtorej roku kiedy grupa zapaleńców, przyjaciół miasta, postawiła sobie za cel stworzenie Izby Regionalnej. Mimo wielu trudności,
które musieli pokonać, cel osiągnęli. Ich wkład pracy był ogromny, a wszystkie czynności wykonywali społecznie, w czasie wolnym od pracy zawodowej.

2 maja 1990 roku nastąpiło otwarcie Izby Regionalnej w nowej siedzibie pod nazwą Sali Historycznej (nazwa została wprowadzona bez podstaw prawnych). Izba Regionalna otrzymała małe pomieszczenie na archiwum i biuro oraz 2/3 dużej sali ekspozycyjnej. Pozostałą część tej sali zajął chór „Moniuszko”. Nowym kustoszem została Stanisława Walecka - Wąs. W 1991 roku kustoszem zostaje Erwin Woźniak, a placówka wraca do swej pierwotnej nazwy - Izba Regionalna. W nowej siedzibie Izby wymieniono szafy i część sprzętu, które zakupił Miejski Dom Kultury i Towarzystwo Przyjaciół Czechowic-Dziedzic. Prawie dwukrotnie powiększyły się zbiory, a przed zniszczeniem uratowano cenne dokumenty i zabytki kultury materialnej.

Zbiory dokumentów powiększyły się o 810 teczek, zabytków technicznych, etnograficznych o 54, a książek o regionie o 576 woluminów. Zgromadzono unikalne eksponaty, których nie posiadają państwowe muzea, np. Muzeum Śląskie w Katowicach. Obecnie w Izbie Regionalnej znajduje się 2550 teczek dokumentów i fotografii, 1150 książek o naszym regionie, 275 eksponatów kultury technicznej oraz 126 muzealiów etnograficznych. Co roku Izbę zwiedza ponad 1200 osób, a od początku jej istnienia odwiedziło ją ponad 50 tysięcy osób.

Bogactwo zgromadzonych eksponatów, ciasnota lokalowa i tradycyjna infrastruktura sprawiają, że aktualnie Izba Regionalna stała się ekspozycją magazynową, co niestety utrudnia realizowanie w pełni zadań dydaktyczno – wychowawczych tej miejskiej placówki kultury.

Izba Regionalna spełnia dwa podstawowe zadania. Pierwszym z nich jest zbieranie i zabezpieczenie zabytków, a drugim ich udostępnianie, wykorzystywanie w pracy dydaktycznej i wychowawczej. Izba jest nie tylko swego rodzaju przechowalnią pamięci (historii) w formie zmaterializowanej, ale również miejscem uczącym patriotyzmu, wiążącym uczuciowo z dziejami regionu, z przeszłością i tradycją własnej miejscowości. Bezpośredni kontakt uczniów z zabytkami historycznymi ma duży wpływ na ich emocje. Dzieje miejscowości, regionu wyrażone poprzez eksponaty, a następnie powiązane z faktami z historii Polski uzmysławiają im, że wiadomości zdobywane na lekcjach nie są abstrakcją. Dzięki temu wykształca się u młodych ludzi tak ważną więź z miejscem zamieszkania. W Izbie oprócz ekspozycji stałej, którą można zwiedzać, organizowane są wystawy tematyczne z okazji świąt i rocznic państwowych, oraz wystawy związane z dziedzictwem kulturowym miejscowości i regionu. Izba z powodzeniem spełnia rolę warsztatu naukowego nie tylko nauczycieli historii. Jej zbiory na co dzień służą także uczniom. Korzystają z nich również osoby piszące książki, artykuły do czasopism, prace licencjackie i magisterskie. Izba jest miejscem spotkań członków Towarzystwa Przyjaciół Czechowic-Dziedzic i Koła Pszczelarzy. Tutaj odbywają się promocje wydawnictw Towarzystwa i spotkania z ich autorami. Patrząc na Izbę Regionalną z perspektywy czasu można z satysfakcją stwierdzić, że spełnia ona swoją rolę, by przybliżyć i poznać to, co dalekie rozpoczynając od tego co bliskie i własne.

Kustosze Izby Regionalnej
Antoni Moś (1980-1984)
Władysław Pająk (1984-1990)
Stanisława Walecka-Wąs (1990-1991)
Erwin Woźniak (1991-2016)
Jacek Cwetler od 2016 roku.