Marcowy wykład Jacka Cwetlera
W marcu 2023 roku, zapraszamy na wykład "Teodor Talowski i jego budowle".
Termin 27 marzec 2023r., godz. 18:30.
Miejsce: MDK w Czechowicach-Dziedzicach, "Piwnica Muz".
Wstęp wolny.
Bohaterami marcowego wykładu będą budowle, zaprojektowane przez krakowskiego architekta Teodora Talowskiego, jednego z najwybitniejszych architektów Europy, przełomu XIX i XX w.
Teodor Marian Talowski, ur. 23 marca 1857 w Zassowie, zm. 1 maja 1910 we Lwowie – polski architekt i malarz. Jest uważany za jednego z najważniejszych polskich architektów przełomu XIX i XX wieku. Jego twórczość o charakterze eklektycznym wykazuje związki z secesją i historyzmem. Jest autorem licznych kościołów, kaplic, kamienic i budynków użyteczności publicznej.
Urodzony w Zassowie, uczęszczał do gimnazjum w Krakowie. Rozpoczął studia architektoniczne w Wiedniu pod kierunkiem Karola Königa, a po dwóch latach (w 1877) przeniósł się do Lwowa, gdzie u Juliana Zachariewicza uzyskał dyplom architekta. W 1881 powrócił do Krakowa, gdzie został asystentem na Wydziale Budownictwa w Wyższej Szkole Techniczno-Przemysłowej w Krakowie, a 4 lata później – profesorem. W 1901 objął katedrę rysunku Politechniki Lwowskiej, a później katedrę kompozycji architektury średniowiecznej. W 1906 roku pracę przerwała długa choroba, prowadząca do śmierci w 1910 roku. Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w grobowcu rodzinnym Talowskich i Paszkowskich w kwaterze „W”, rząd wschodni.
Lista obiektów, budowli i projektów Teodora Talowskiego, najprawdopodobniej nie jest pełna.
Kościoły:
Bóbrka
Kaczyka, (ob. Cacica – Rumunia), 1904
Chorzelów, 1908
Dobrzechów, 1887-94
Kamień
Kamionka Strumiłłowa, 1901
Krościenko Wyżne, 1908
Laszki, 1905
Libiąż
Lwow, kościół św.Elżbiety, 1904-11
Nagoszyn
Nowy Sącz, kościół św. Elżbiety
Nowy Sącz, kościół św. Kazimierza
Nowy Targ,
Otynia, 1902–1905 (województwo stanisławowskie)
Podhajczyki Justynowe, 1905-1910/11
Podwołczyska, 1907–1909 (województwo tarnopolskie); wysadzony w powietrze przez komunistyczne władze w 1965
Przyszowa
Radziwiłłów
Skałat, 1901
Sucha Beskidzka, 1895-1907
Tarnopol (kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy)
Tłuste (przebudowa), 1902
Wadowice Górne, 1904
Wyżyniany (poszerzenie)
Żyrardów (projekt niezrealizowany)
Domy i kamienice w Krakowie:
Dom pod Śpiewającą Żabą, S. i H. Rychterów, ul. Retoryka 1, 1889-90
dom przy ul. Retoryka 3, 1891
Festina lente, ul. Retoryka 7, 1887
Dom pod Osłem, (Faber est suae quisque fortunae), ul. Retoryka 9, 1891
Długo myśl – prędko czyń K. Stadmüllera, ul. Retoryka 15, 1888
Dom pod Pająkiem, róg Karmelickiej i Batorego, 1889
dom przy ul. Długiej 54, 1891
kamienica Goetzów-Okocimskich, ul. św. Jana, 1896-97
dom własny przy ul. Batorego 26, 1885
dom przy ul. Smoleńsk 18, 1887
dom J. Rottera przy ul. Smoleńsk 20, 1888–89
dom Z. Bednarskiej przy ul. Pędzichów 19, 1897
dom Seweryny Górskiej, ul. Garbarska 7a (nie istnieje), 1886–87
Wille, domy i pałace:
willa dr Dembowskiego (Koci Zamek), Bochnia, ul. Konstytucji 3 Maja, 1900
Dwór Dobieckich, Cianowice, 1890
pałac w Dobrzechowie,1890
dwór Skrzeczyńskich w Lubzinie, 1899
dwór Żeleńskich w Grodkowicach, 1905
projekt przebudowy pałacu w Horyńcu
pałac Czetwertyńskich, Kijów
willa J. Wangego, ul. św. Zofii 30, Lwów, 1899
dwór w Łaszczowie (przebudowa)
dwór w Michałowicach, 1892-1897
dwór Piotra Colonna-Czosnowskiego, Obory (Wołyń), 1903
przebudowa zamku H. Korwin-Milewskiego na wyspie Santa Catharina k. Rovinij
projekt przebudowy pałacu w Siedliskach
projekt pałacu w Wysuszce1905
pałac Popielów w Ściborzycach
Kaplice:
Nowy Sącz, 1895–8
kaplica grobowa, Kobylanka 1898
kaplica cmentarna Loewenfeldów, w Chrzanowie,1898–1900
projekt kaplicy dla Jana Zwiernickiego, Zwiernik, 1905
Grzęda
Szpitale:
Szpital Zakonu Bonifratrów w Krakowie, 1906
Sucha, 1900
Grobowce:
Reyów, Przecław, 1902
Skrzyńskich, Zagórzany
Talowskich, Kraków
Inne:
gmach Sokoła w Jarosławiu
gmach Sokoła w Krakowie (przebudowa)
gmach „Sokoła” w Pilźnie, 1907
szkoła w Okocimiu,, 1900
projekt ossuarium pod Sławkowem
przebudowa ratusza w Jarosławiu
mauzoleum Potockich w podziemiach kościoła w Łańcucie
wiadukt kolejowy nad ulicą Lubicz, w Krakowie, 1897–98
epitafium Wincentego Jabłońskiego w kościele Zwiastowania NMP w Krakowie
kazalnica w Suchej Beskidzkiej,
sokolnie: przy ul. Piłsudskiego w Krakowie i w Wadowicach
pawilon na wystawę we Lwowie
elektrownia w Krakowie przy ul. Łobzowskiej
Szkoła w Dębicy – obecnie I LO im. króla Władysława Jagiełły
Teodor Talowski był architektem, którego charakteryzowała indywidualność i niecodzienność. Jego projektów nie da się jednoznacznie zaklasyfikować – tworzył dzieła łączące wątki secesyjne (architektura asymetryczna, ornamentyka fantastyczna), historyczne (formy późnogotyckie, renesansowe i manierystyczne stosowane swobodnie) i modernistyczne. Powszechnie zaliczany jest do nurtu eklektycznego, a zdaniem Zbigniewa Beierfsdorfa wpisuje się w nurt nazwany przez C.V. Meeksa picturesque eclecticism. Badacze podkreślają także widoczną w jego budynkach „estetykę malowniczości” oraz ekspresjonizm i symbolizm, uzyskane przy pomocy różnych środków. Nie zerwał z formami historycznymi, ale obdarzony wielką fantazją malowniczo zestawiał asymetryczne bryły, urągając wszelkiej harmonii, akcentował różnice faktur i dążył do wydobycia maksimum ekspresji z wyolbrzymionego detalu i ornamentu. Dzięki talentowi i wielkiej fantazji stworzył własny oryginalny język form z pogranicza obumierającego historyzmu oraz rodzącej się secesji i modernizmu.
Jego budowle charakteryzuje swoboda w tworzeniu układów przestrzennych, nieregularne rzuty i skomplikowane układy wnętrz. Fasady są często asymetryczne, zdobione sentencjami, napisami i wyolbrzymionymi detalami. Jego budynki sprawiają wrażenie budowli o długiej i bogatej historii, niby ze starych, dobrych czasów, ale bliżej niesprecyzowanych. Chętnie operował efektami światłocieniowymi poprzez stosowanie wykuszy i ryzalitów, cofania części budynków itp. oraz wykorzystywał nieregularne cegły połączone z ciosami kamiennymi i tynkiem, tworzące kontrasty fakturowe i kolorystyczne. Dbał o materiały – wszystkie detale były odkuwane z kamienia, podczas gdy normalnie stosowano seryjne odlewy i stosował specjalną nieregularną cegłę (ciemną, z ceramicznymi guzami i zendrówkami), produkowaną we własnej cegielni, według własnej receptury, którą zabrał do grobu. W efekcie fasady jego budowli (zwłaszcza kamienic) są bardzo charakterystyczne.
Jego działalność architektoniczna przypada na ostatnie 15 lat XIX wieku i pierwsze lata XX wieku, a rozpoczął ją od projektu kościoła w Dobrzechowie. Duży dorobek Talowskiego obejmuje projekty różnego typu – kościoły (ponad 70), kamienice (w Krakowie 16), kaplice, grobowce, pałace, dwory i wille, szpitale i inne, głównie na terenie Galicji. Światowej kariery nie zrobił, był dostrzegany także poza Galicją, m.in. po pokazaniu swoich projektów na wystawie architektury w Turynie. Za swoje projekty otrzymał medal na wystawie lwowskiej w 1884.Jak zostało już wspomniane, pierwszym jego dziełem był kościół w Dobrzechowie z lat 1888–1892. W wyniku jego budowy oraz budowy innych kościołów Talowski podjął studia nad architekturą sakralną, których podsumowaniem były Projekty kościołów Teodora Talowskiego o charakterze wzornika (opublikowane w 1897 w Krakowie). Jednak projekty kościołów ustępują pod względem oryginalności kamienicom. Talowski wziął udział w konkursie na budowę kościoła pw. św. Elżbiety we Lwowie, podczas którego dwie z trzech wersji jego projektów otrzymały pierwszą nagrodę. Jedną wersję zrealizowano w latach 1903–1911 we Lwowie, a drugą w Tarnopolu pod wezwaniem Matki Bożej Nieustającej Pomocy.
Zapraszamy
Anna Wlazło i Jacek Cwetler
Po kliknięciu w "Czytaj dalej" plakat informacyjny
